Makatu’unga ‘i he tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e Covid pea mo ‘ene uesia ‘etau nofo⸍, ‘oku lahi ange ‘a e nofo ‘a e fānau ia ‘i ‘api pea si’isi’i ‘aupito honau taimi ako ⸍. ‘Oku ‘ikai ko ha ‘isiū faingofua eni he ‘oku uesia ‘aupito ‘a e ako ‘etau fanau⸍. Na’e pehē ‘e John Tagi mei he polokalama pōako ‘a e To’utupu Tonga Trust ‘i he ngaluope [homework centre online], ko e polopalema faingata’a ‘aupito eni. 

Ko e tu’unga ‘i he taimi ni ‘oku ‘osi ‘omai ‘e he ngaahi ‘apiako e ngāue [online] ke fai mei ‘api ‘i he lolotonga ‘o e taimi ako⸍. Ka ko e fanau tokolahi ia ‘oku ‘ikai ke nau fakakakato ‘enautolu ‘a e polokalama ko ia⸍ ‘aki ‘a e ngaahi ‘uhinga kehekehe pē. 

Ko e faingata’a lahi taha ‘oku fehangahangai mo e fānau ko e ‘ikai ke ‘i ai ha tivaisi [device] fe’unga hangē ko e laptop, chrome book, komipiuta ke ngāue’aki ‘e he fānau. Ko e ngaahi ‘api ‘e ni’ihi ‘oku ‘i ai e fanau ia ‘e toko 7 ka ko e komipiuta ‘oku taha pe ia. Kaekehe, ‘oku ‘ikai ko ia pē ka ‘oku toe kau atu ki ai pea mo e ‘ikai ke ‘i ai ha initaneti [wifi, internet] ia ‘i ‘api. Ko e fānau ‘e ni’ihi ia ‘oku fai pē ‘enau ako⸍ he telefoni ‘a e fā’ee pe ko e tamai⸍. Ko e tu’unga faingata’a pe faka’ofa ia ‘oku a’u ki ai ‘a e fanau⸍. Na’e ‘ikai foki ke fai ha ‘ilo ia ‘e fuoloa pehē ‘a e mama’o ‘a e fanau mei ‘apiako⸍. Pea na’e ‘ikai ke teuteu e ngaahi fāmili ia ‘e ni’ihi ki he ngaahi faingata’a’ia ko ‘eni⸍. Ko e ‘uhinga lahi hono ua⸍, ko e ‘ikai ke pōpula e fānau ia ke hū ki he ako he ngalu’ea [online]. ‘Oku ‘ikai ke ngata ‘i he fo’ou ‘a e founga⸍ kā ko e ‘atakai ‘o ‘api⸍ ‘oku ki’i faingata’a hono mapulea e fānau ke nau nofo ‘o tokanga ki he ako online. Ko e me’a lahi ia ‘oku fai ‘e he fānau ko e va’inga, sio tv pea mo ha toe va’inga keimi [play games]. ‘I he tu’unga ko ‘eni ‘oku fu’u ‘ilonga ‘aupito ‘a ‘ene uesia ‘a ‘etau fānau. 

‘I he fakakaukau ko ‘eni⸍ ‘oku fu’u mātu’aki mahu’inga ‘aupito ‘a e tokoni ‘a e mātu’a⸍. ‘Oku fiema’u ke ‘i ai ha nau taimi lahi ke tokoni ki he ako ‘a e fānau⸍ ‘o tautautefito ki he taimi faingata’a ko ‘eni⸍. Ko e taha e tokoni mahu’inga ‘a e matu’a⸍ ko e nofo ha taha ‘i he ongo mātu’a ‘a ē ‘oku ‘ikai ke ngāue he taimi ‘o e fakataputapui [lockdown] ‘o siofi pē ‘oku fakakakato ‘e he fānau ‘enau ngaahi ngaue⸍. Ko e nofo ko ē ‘a e matu’a⸍ ‘o siofi pē kaungā poupou ki he ako ‘a e fanau ‘e tokoni ‘aupito ia. Ko e ngaahi ‘apiako ‘e ni’ihi ‘oku nau kamata mei he 10am pe 11am ki he 1pm pe ko ha ngaahi taimi pehe⸍. Kapau ‘e nofo ai ‘a fa’ē pe tamai he vaha’a taimi ko ia⸍ ‘o kaungā ako fakataha mo e fānau pea toki hoko atu ‘ene ngāue he toenga ‘o e ‘aho⸍. Kaekehe ‘oku ‘i ai ha fo’i taimi lelei ke lava ai e leka ‘o fai ‘ene ngāue fakaako⸍. 

Ko e taha foki ‘o e ngaahi founga⸍ ko e fetu’utaki ki he pōako ‘oku fakahoko he ngaluope⸍ [online]. ‘Oku lahi foki ‘a e ngaahi polokalama pōako [homework centre] ‘oku fakahoko ta’etotongi ‘o kau ai ‘a e To’utupu Tonga Trust. Ko e ngaahi pōako ko ‘eni ‘oku nau ‘omai ‘a e kau tiuta ke ngāue fakataha mo e fanau⸍. ‘Oku tokoni lahi ‘aupito eni ‘o tautautefito ki he fanau ‘o e ngaahi kalasi ki ‘olunga ‘a ia ‘oku nau sivi NCEA. Ko kinautolu ‘oku fiekau mai ki he poako ko ‘eni pea ke fetu’utaki mai pe ‘i he peesi facebook ‘a e Tongan Youth Trust ki he fakaikiiki. Ko e email: info@tonganyouth.org.nz ; Ph: 09 255-5262.