Ko Jisu Bula, Tiko Ka Sa Yaco Me Vakabauti.( Christ Who is History becomes His Story)

Cakacaka 1: 8 Dou na qai rawata na Kaukauwa, Dou na qai dau tukuni au"Ai Vakamacala me baleta na Cakacaka ni Apositolo: Eda raica enai vola oqo e rua na kenai vakatagedegede: i. Nai tukutuku ni veigauna ena rai vakatamata [historical level]: Eda kila ni vola ko Luke na Vuniwai mai Anitioki, Siria, nai vola oqo kai kuri ga ni nona Kosipeli ka vola taumada vei Ceofilo, dua na turaga rogo ka dokai ka ni tautauvata na vosa ni veidokai ei cavuti vua na kovana ko Filikesa kei Fesito [Cakacaka 23,24,25]. 

Eso tale era kaya ni volai vei ira na ‘lomana na Kalou’, ko ya nai balebale ni vosa na Ceofilo.[ theo-kalou, philo –loloma]. Eda kila ni tokani nei Paula ko Luke ka rau dau salavata kei okay enai lakolako ni nona kaulotu. A rairai a volai nai vola ruarua, ko ya na Kosipeli [60AD/ACE ]kei na Cakacaka [63-70 AD/ACE] mai Sisaria se mai Roma. Baleta ni sotava tiko ko Paula na veika dredre ena nona beitaki mai vei ira na nona meca, sa yaga kina nai vola oqo me sabaya na vei le era kaya tiko na saqati Paula. E sega ni tukutuku kece me baleti Paula, se dua vei iratou na tisaipeli [apositolo], se nai tukutuku ni lotu taumada, ia sa tukuni ga kina na veika bibi me baleta na tete ni cakacaka ni vunautaki ni Tukutuku Vinaka. ii. Na rai mai na yasana vaKalou [Divine level]. Sa vakabibitaki na cakacaka ni Yalo Tabu ka rairai voleka sara enai naki ni vola me yacana “Na Cakacaka ni Yalo Tabu”. Sa bibi talega ni solia vei Ceofilo na bibi ni Vakabauta, na kena tete yani nai Tukutuku Vinaka, sega ena nodra vuku kei na kaukauwa vakatamata, ia na kaukauwa kei na veituberi ni Yalo Tabu: kei na kena veibasai ko ya na tete ni nodra veibeitaki na meca me ra beitaki Paula kei ira era vakabauta. Ke sa volai vei ira ‘e lomana na Kalou’ sa matata sara nai balebale ni vola oqo vei ira era vakabauta ena gauna ko ya kei keda talega ena gauna oqo. Sa bibi sara kina vua na tamata me vakabauti Jisu Karisito me yaco me Turaga kai Vakabula kei na vakasinaiti ena Yalo Tabu. I. Meda rai lesuva vakatotolo na veika sa yaco tiko: Na dina, na qaqa kei na veivakurabuitaki ni sa tucake tale mai na mate na Turaga ko Jisu, [na vosa vaKirisi ‘anastasis’ na ‘up’ or ‘rising’— ’tucake’ se ‘duri cake’ e vakayagataka na vosa ‘resurrection’ ‘tucake tale’ mai na mate...nona rairai vei iratou na tisaipeli kei ira na lewe vuqa, sa veisautaka nodra bula yadua. Sa bibi dina meda kila ni rairai ga ko Jisu vei ira era vakabauta, sega vei ira nai liuliu ni lotu, se e Jerusalemi raraba, ko ira era tawa vakabauti Jisu na Karisito sa tucake tale mai na mate...2 Eastern Orthodox, e dau vakabibitaka na tucake tale nei Jisu ka okati kina na veika kece-universal resurrection kei West [Lotu Katolika VakaRoma kei na Lotu Protestant-Poresiteni;ka okati kina na Lotu Jaji [Anglican-Episcopal] Lotu Wesele, Presbyterian, Congregational kei na kena coke eso na Penticostal churches] eda vakabibitaka sara na tucake tale nei Jisu [individual resurrection]eda qai tomana yani ena tucake tale ni tamata vakabauta. Sa tarava, era sa talairawarawa na tamata vakabauta me waraka na sovaraki ni Yalo Tabu. Ni sa yaco mai, ka ra sa vakaukauwataki kina, era sa vakarorogo ena veitalai me tukuni Jisu me tekivu mai Jerusalemi me yacova nai yalayala kei vuravura. Era sa talairawarawa na tisaipeli [gonevuli], baleta nira sa talai yani era sa vakatokai mei apositolo [talai]. Nira sa vakasinaiti ena Yalo Tabu, era sa doudou na tukuna nai Tukutuku Vinaka ni veivakabulai ena vukui Jisu [Kosipeli]: na bula nei Jisu, na nonai vakavuvuli [didache-teaching], vakabibitaki na nona mate mai na kauveilatai, na nona tucake tale, na nodra vakasinaiti ena kaukauwa ni Kalou me tukuni se vunautaki Jisu kei na cakacaka ni veivakabulai, na veisau ni tamata me ciqomi se tauri Jisu Karisito me sa nodra Turaga kai Vakabula [vunautaki ni Vosa-kerygmavaKirisi-kerugma]. Sa kenai balebale ko ya ni bibi ruarua na vakavulici [teaching of the Worddidache] ni Vosa kei na vunautaki ni Vosa [preaching of the Word-kerygma]. Ena Cakacaka wase 2-5 nira sa vakasinaiti ena Yalo Tabu, eso, ko ira sa vakabauta, era sa lesu ena veiyasai vuravura ni oti na Kanavata ni Lako Sivia kei na Penitiko. Ko ira nai apositolo era sa vakayacora na cakacaka mana, sa tekivu talega mera vakasewasewani, vosavakacacataki vakailasu…era vesu ka biu e vale ni veivesu. Raici Pita kei Joni... ena bogi sa rairai mai na agilosi, sereki rau ka biuti rau tale ena katuba ni Vale ni Soro mai Jerusalemi. Sa tomani tale na vunautaki ni mate, tucake tale nei Jisu, kei na nodra vakasinaiti ena Yalo Tabu...sa dredre me tarovi. Ena vunau nei Pita kei ira na vo ni apositolo sa dusi ira ka beitaki ira nai liuliu ni Lotu nira vakoti Jisu ena kauveilatai. Ko iratou nai apositolo sa nodratoui bole [4 19-20], ‘Mo ni lewa ga se sa dodonu ena mata ni Kalou me keirau vakarorogo vei kemuni ka kakua vua na Kalou...’ Sai bole ena gauna ko ya kei na gauna oqo. Na ka ga mera cakava se meda cakava, sa vakaraitaki vakadodonu sara, mera veivutuni, era na vakabulai...meda veivutuni eda na qai vakabulai. I. Raica vakatotolo na veika baleti Saula: i. Ni sa bera na veiliutaki nei Roma a veiliutaki o Kirisi. O Roma sa tara na veisalatu me vakarawarawataka na veilakoyaki, na duri kei na vakatoroketaki ni veikoro lelevu, na qaravi vakavinaka ni bula vakaivakarau [superb organisations]. Na veiliutaki nei Roma sa maroroi vinaka kina na lawa, ka vinaka na gaunisala ni veilakoyaki. ii. Ni bera o Roma ea veiliutaki taumada o Kirisi, ka vakaduria na vei koro ni vuli cecere, me vakataki Aceni, ka ra vakavulici kina na lewe ni vanua ena vuku kei na kena vosa vuku. Ko Paula ea vuli mai na koro ni vuli torocake mai Tarisu [University of Tarsus], koro ni vuli vaKirisi. E rawata talega ko Paula na vuli torocake ena vuku vaKirisi, ka vakayagataka ena nona veileti vakavuku [dialogue] kei ira na vuku ni Kirisi me laveti Jisu kina. E kila vinaka na vosa vaKirisi me vosataka ka vola kina nonai vola. iii. Ena nona yavu vaka Jiu sa tuberi cake ena kena vuli vakalotu, vuli vakaFarisi, laki vakacavari na vuli ki Jerusalemi ena rukui Kamelieli, na Rapai rogo. Ko Roma, sa solia vei Saula na nona lewe ni vanua [Roman citizen], ka yacana vaKirisi, ka kilai vakaRoma me ko Paula. Ko ira na kai Kirisi era sa solia na vuli torocake ena vuku vaKirisi kei na vosa me vakayagataki raraba [lingua franca] ka vakarawarawataka na veivosaki kei na cakacaka ni matanitu kei na veitosoyaki, na cakacaka ni veivoli ka okati kina na tete ni lotu. Sa vakarautaki vinaka kina nai lakolako ni kaulotu nei Paula. Sa rauta me kaya kina ko Paula ena Kalatia 4:4: ...’Ia ni sa yaco dina sara na kena gauna [kairos- right moment, sega ni kronos-gauna se yabaki], sa qai tala yani na Luvena na Kalou...’. II. Meda raica totolo na veika baleti Pita. Sa veicurumaki na volavola nei Luke me tukuni Pita ka vakakina ko Paula [raica nai naki nei Luke ena volai ni vola e cake ]. Vakalailai ga na tukuni ni apositolo vakataki Filipe kei Sitiveni, dua veiiratou na lewe vitu na tuirara kai matai ni tamata me mate ena vuku ni vakabauti Jisu [martyr]. Sa gole vei Pita nai vola me tomani kina na Cakacaka 2:1ff. Eda raica eke nai vurevure ni kaukauwa nei Pita ni kaya vua na lokiloki, “Sa vakabulai iko ko Jisu Karisito: tucake ka viviga na nomui mocemoce ka lako” [3:6], ka sega ni kaya, “Au sa vakabulai iko.” E na 5:1ff kei na golevi tiko ni Cakacaka, eda rogoca kina na dei kei na doudou nei Pita kei Joni merau kaya ena matadra nai liuliu ni lotu kei na lewe ni Seniadrini [Sanhadrin-Matabose cecere ni Lotu ka ra lewena na 3 qase...lewe 71 se 23, na matabose e cake-upper house kei na matabose era –lower house. [Eso na yaca eda kila me vakataki Kamelieli, Josefa na kai Arimacea kei Nikotimo era lewe ni Matabose], ”Sa dodonu me keitou vakarorogo vua na Kalou ka me keitou kakua ni vakarorogo vei ira na tamata...” Mai na Wase 6,7,8 kei na 9 sa matata sara ni talairawarawa vua na Kalou sa tu talega na kenai kauveilatai me vaka eda raica ena bula nei Sitiveni [Wase 7-8]. Na kaukauwa talega ni kauveilatai sa sota kina kei Saula [Paula] na Turaga ko Jisu ka veisautaka nona bula [wase 8-9]. Sa sega ni rere ko Pita, sa tomana tikoga na nonai tavi sa kacivi kina ni sa lomana vakalevu sara nona Turaga ko Jisu [Joni 21:1ff]. II. Na kaukauwa nei Pita kei Paula, sai Karisito [Mesaia] Jisu sa tucake tale mai na mate kei na nona veivakasinaiti ko Yalo Tabu. Ena wase 9 eda sa raica na veivakurabuitaki ni cacacaka ni ni Yalo Tabu i Jisu ni sa veisau ko Paula kei na tosocake sara ni cakacaka ni Kalou ena nona vakaturi cake tale mai na mate ko Tokasa ena veivakabulai nei Pita [9:36-43] ka sa voqa kina na nona vakabulai ko Lasarusa [Joni 11] Sa dina sara na ka e kaya na Turaga ko Jisu ni dou na ‘cakava na ka e uasivi cake ena ka oqo’ [Joni 14:12].