Kuo lava lelei ‘a hono fakakakato mo hono ma’alali ‘ e Uike Lea Faka-Tonga pe ko e Tongan Language Week ‘i Aotearoa.

Ko e Uike Lea Faka-Tonga na’e lele mei he Sāpate ‘aho 4 ‘o Sepitema ‘o ngata he Tokonaki ‘aho 10, pea na’e kau foki e ngaahi peulisi Tonga ‘o e Siasi Metotisi ‘o Nu’usila ‘i hono fakamahu’inga’i ‘o ‘etau lea fakafonua.

‘I he lolotonga ‘o e uike fakamamafa ni na’e lele hokohoko ‘a e polokalama ‘a e va’a Fāmili Taulua ‘a e Siaola he ngaluope. Ko e Siaola foki ko e misiona sēvesi tokoni ia ‘a e Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa.

Ko e polokalama he ngaluope na’e fakahoko e ‘AtaOngo Tonga Aotearoa – ko e va’a fetu’utaki mo e online ia ‘a e Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa, pea na’e hulu ‘i he ‘ene peesi Facebook pea vahevahe ki he ngaahi peesi ‘a e ngaahi peulisi.

Ko e taki ‘o e Fāmili Taulua ko Dr Melenaite Taumoefolau pea tokoni ki ai a Ulualofaiga Norma Sialetonga mo Lūhama Mahe. ‘A ia ko e va’a eni ‘a e Siaola ‘oku ne tokanga’i ‘a e mahu’inga e lea faka-Tonga.

‘I he taha ‘ene ngaahi lea he polokalama ‘o e Uike Lea Faka-Tonga, na’e pehē ‘e he Dr Melenaite, ‘oku fu’u kei mahu’inga ‘aupito ‘a e tauhi ‘etau lea fakafonua ke ‘oua e mole.

“Ko ‘etau koloa mahu’inga ‘aupito ‘a ‘etau lea, pea ko hono mahu’inga ke tau tauhi ke kei pukepuke ‘e he fānau Tonga ‘oku tupu hake ‘i he ‘ātakai ‘o e fonua muli ko eni, ka ko e fonua kuo tau hiki mai ki ai,” ko Dr Melenaite ia.

Ka mole ‘etau lea faka fonua, ‘e ala mole ai pe mo ‘etau anga fakafonua.

‘I he ngaahi peulisi Tonga, na’e kehekehe pe ‘a ‘enau takitaha founga ma’alali mo fakamahu’inga’i ‘a e Uike Lea Faka-Tonga. Ko e ni’ihi na’a nau ta ‘enau ngaahi faiva faka-Tonga, ni’ihi ko e ngaahi hiva faka-Tonga, pea ni’ihi ko ‘enau fe’auhi lea he ‘etau lea fakafonua.

Tukukehe ‘a e Uike Lea Faka-Tonga kuo vahea mai ‘e he Pule’anga ‘o Nu’usila ke fakahoko ai ‘etau, ‘oku lelei ke kei hoko ‘etau lea faka fonua ko e lea mahu’inga kiate kitautolu.Ko e taha e ngaahi founga ‘oku ne fa’a vahevahe mai kiate kitautolu, ‘oku pehē ‘e Dr Melenaite ‘i he kamakamata ke ako’i e lea faka-Tonga ki he fānau ‘i ‘api, ‘e lelei ki he ongomatu’a ke lea fakapālangi e taha ka e lea faka-Tonga e taha.

Ko e taha pe ia e ngaahi founga ke ohi mo fakatolonga ‘aki ‘etau lea he fānau. Kapau ‘e tauhi pehē pe ‘a e lea ‘i ‘api ‘e tufi mo tānaki e fānau mei he ongo lea lōua.

Na’e foki a Dr Melenaite he fuofua kōmiti na’a ne fatu e fakakaukau mo e fokotu’u ki he Pule’anga Nu’usila ke vahe’i ha uike ma’a e kau Tonga ke fakamamafa’i ‘a ‘etau lea fakafonua.

Na’e kau foki mo e Faifekau Sea ‘a e Vahefonua, Rev Kalolo Fihaki, ‘i he kōmiti ni, lolotonga ‘a ‘ene ngāue ‘i he Ministry of Pacific Island Affairs, ‘a eni ia ‘oku ‘iloa he ‘aho ni ko e Ministry for Pacific Peoples.

Pea hoko ai ‘a e Uike Lea Faka-Tonga ko e fakakoloa ma’a e Tonga kotoa ‘i Aotearoa ni.

Ko e ngaahi ako ‘oku ‘i ai ‘etau fakangofua ke nau teunga faka-Tonga, tupenu mo ta’ovala, ‘o fetongi ‘aki e teunga maheni ‘o e ngaahi ako’anga. Na’e meimei pehē ‘a e ngaahi ‘apiako he ngaahi feitu’u mo e kolo kotoa ‘i he fonua ni.

Ko e poupou ia ‘a e ngaahi ‘apiako mo e mahu’inga’ia ke kei tauhi ‘etau lea fakafonua, ‘oku nau teke e fānau Tonga ke teunga faka-Tonga ‘i lolotonga ‘o e Uike Lea Faka-Tonga.

‘Oku ‘alu pe ta’u mo e fakaututu ange ‘a e ngaahi polokalama faka’apiako, fakasiasi mo fakakominiuti ke fahamahu’inga’i e Uike Lea Faka-Tonga. Na’e tātuku foki ‘e he Siaola ‘enau uike ‘a e ngaahi hiva faka-Tonga, faiva faka-Tonga mo e lea faka-Tonga.

Ka e ‘ikai ngata ka ko e me’atokoni faka-Tonga.