Hero photograph
 

Konifelenisi hono 100 (Senituli) ‘a e Siasi Uēsiliana Tau’atāina ‘o Tonga, 2024.

Rev Kulimoe'anga Fisiiahi —

“Ko e Fakalotofo’ou” ko e Kaveinga ia ‘o e Konifelenisi faka-hisitōlia ‘a e Siasi Uesiliana Tau’ataina ‘o Tonga, ki he ta’u 2024. ‘Oku mahino mei he hisitolia, ‘a e tufunga ‘a e ‘Otua ki hono Siasi.

Talu mei he 1924 ‘a hono fakataha’i ‘e Kuini Sālote Tupou III ‘a e ongo Siasi, ‘a e Siasi Tau’atāina ‘a ee na’e fokotu’u ‘e Siaosi Tupou 1 pea mo e Siasi Fakaongo ki ‘Aositalāsia.

Ko e fakataha’i ko eni ‘a e ongo Siasi, na’e lolotonga lotu e Ta’ahine Kuini ‘i he Siasi Tau’atāina kae lotu hono Ta’ane ‘a Tungī Mailefihi ‘i he Siasi Fakaongo. Ko ia, ko e fakataha’i koeni ‘a e lotu ‘i he 1924, na’e ‘ikai ma’ae kakai pē ‘o e fonua, ka na’e ma’ae Fale ‘o e Tu’i foki. Ko ia, ko e Konifelenisi ko eni hono 100 ‘oku kanoloto ai ‘a e hisitōlia moe kaveinga “Ko e Fakalotofo’ou” ko e fakauho ‘a e ‘Otua ‘i he fe’ohi ‘a e tangata mo hono ‘Otua pehē foki ki he’ene feohi mo hono kaungā’api. Ko e ui ki he ‘Otua ke ‘omi ‘a e koloa, ‘a e loto fu’u fo’ou, ko e loto haohaoa ko e ‘imisi ‘o e ‘Otua.

Ko e Konifelenisi tokolahi ‘aupito pea makehe ‘a hono ongo mei he toenga ‘o e ngaahi Konifelenisi ki mu’aa, makatu’unga ‘i he a’usia ‘e he kakai ‘a e Makamaile mahu’inga koeni ko ‘enau kau hono fakamanatua ‘a e Konifelenisi Senituli. Ne me’a atu ai e Palesiteni ‘o e Siasi Metotisi ‘o Niusila Rev Peter Taylor pehē ki he Tokoni Palesiteni, Te Rito Semu-Peyroux, Faifekau Sea Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa, Rev Kalolo Fihaki moe laungeau ‘o e kau memipa mei he Vahefonua ‘o kau ki he Konifelenisi. Ko e kau hiva ‘a Lotofale’ia na’a nau fakafofonga ‘a e Vahefonua ki he ta’u ni.

Tukukehe ange ‘a e teu atu ‘a e Konifelenisi ki Ha’apai ki he 2025 moe fakamanatu ‘o e Ta’u 50 ‘o e Kolosi Hā Fakamisiteli, pehe ki he teuaki ‘o e Katoanga fakamanatu ‘o e Senituli 2 ‘o e Lotu ‘i Tonga ‘i he Ta’u 2026, ko e katoanga lahi mo ia pea fakakoloa ki hono kakai te nau kau ki he Senituli 2. ‘O ka hili ‘a e 2026 pea ‘oku toki hoko atu ki he fokotu’u na’e tō folofola ki ai ‘a ‘Ene ‘Afio Tupou 6 ke fakata’u 3 e Konifelenisi. Ne toe tō folofola pe foki ‘a ‘ene ‘Afio ‘i he malanga fakamanatu ‘o e Konifelenisi Senituli, ‘e lelei ke fakata’u 3 moe fili Palesiteni, pea ‘oku ‘atā pe foki ke fili mo ha taha ‘oku ‘ikai ko ha Faifekau ki he lakanga Sekelitali, ka ko ha taha ‘oku ne ma’u ‘a e taukei ki he fatongia ko iaa. Ko e ngaahi me’a pe foki ke toki tokanga ki ai ‘a e Siasi moe Konifelenisi ‘a mui ange.

Ko e fakakoloa ‘o e Konifelenisi ko hono kakai, ‘a e ngaahi kau hiva ‘i Tonga mo muli ni foki kae ‘amo atu e ngaahi Pōlotu mo hono ngaahi kaveinga ka na’e makehe ‘a e Pōlotu ‘o e Senituli, ‘a ia ne tataki ‘e he Sekelitali pea mo Dr Jione Havea, mo hono toe fakaongo ‘o e hisitolia mo ‘ene tuku’au mai ki hotau kuonga. ‘Oku ‘ikai lau ha taha ki he ngaahi tēpile ‘ilo mo hono ngaahi koloa foaki ko e me’a’ofa ma’ae Siasi. Ko e ongosia koe’uhi ko e feilaulau moe mahu’inga ki he tangata moe fefine Uēsiliana ‘i he’ene lotu ko ‘ene kau hono talitali e puha ‘o e Fuakava pe ko e Fale Alea ‘o e Lotu.  

Ne toe fili pē 'e he Konifelenisi Kakato 'a Rt. Hon. Rev. Dr. Tevita Koloa'ia Havea ke ne toe hoko atu pē he lakanga Palesiteni, pehe foki hono toe fili pē ‘o Rev ‘Alifeleti ‘Atiola ki he lakanga Sekelitali Lahi. Ko e lisi ena ‘o e kau Palesiteni talu mei he 1924. ‘Oku fokotu’u atu pe heni ko e manatu moe faka’apa’apa ki he kau Faifekau ne nau mateaki ma’ae Siasi ‘i Tonga pea a’usia ai ‘a e ta’u ‘e 100 ‘o e Konifelenisi hili ‘ene mahave mei he fakaongoongo ki he Vahenga ‘Aositalāsia.

Rev. Mr. Setaleki Manu 1924 - 25
Rev. Mr. Rodger Page 1925 - 46
Rev. Mr. Alfred E. Mckay 1946 - 56
Rev. Mr. Ronald Woodgate 1956 - 61
Rev. Mr. Howard B. Secomb 1961 - 63
Rev. Mr. George G. Harris 1963 - 69
Rev. Mr. Justin J. Gooderham 1969 - 71
Rev. Dr. Sione A. Havea 1971 - 77; 1982–92
Rev. Dr. Uiliami H. Mo'ungaloa 1977 - 82
Rev. Mr. Sione L. To'a 1992 - 93
Rev. Mr. Lopeti Taufa 1993 - 98
Rev. Dr. 'Alifaleti M. Mone 1998 - 2009
Rev. Dr. Finau P. 'Ahio 2009 - 2021
Rev. Dr. Tevita K. Havea 2021–Present

 

Malo ‘Aupito