Na’e fakahoko ha pōlotu fakafeta’i ‘a e kominiuti Tonga ‘i ‘Aokalani ke faka’ilonga’i ‘a e ta’u taha ‘a e mapuna ‘a e Mo’ungaafi Hunga Tonga-Hunga Ha’apai.

Ko e lulu ‘a e mo’ungaafi ni foki na’e tō ‘a hono mālohinga ki lolofonua ‘o ne fakatupu ai a peaukula ‘o tafia ‘a Tongatapu, ‘Atatā, ‘Eua, ‘Eueiki mo e ‘Otu Motu Ha’apai ‘o pekia ai ha toko fā, ‘o fakatatau ki he fakamatala ‘a e Pacific Coastal Science Center ‘o ‘Amelika.

‘I he tui mo e fakatumutumu ‘a e kau saienisi ‘iloa ‘o māmani, ko e lulu lolofonua ni ‘a Hunga Tonga-Hunga Ha’apai, ko e lekooti ‘eni he lahi taha ‘eni ‘i he lulu ha mo’ungaafi ‘i māmani.

Ko e kau peau ‘a e sunami na’e a’u ia ki he tapa kehekehe ‘o e Pasifiki mo ‘Amelika Tonga mo ‘Amelika Tokelau. Na’e fakatupu ‘e he peaukula ni ha mama he keli’anga lolo ‘i Peru ‘o pekia ai ha toko ua.

Pea na’e fakatupu maumau ‘a e peaukula ni ‘i Fisi, Nu’u Sila ni, Hawaii, Kalefōnia, Siapani, Lūsia mo Chile.

Na’e toe laku efu foki ‘a e mo’ungaafi ‘o ne kāpui e konga lahi ‘o Tonga motu ai ‘a e naunau fetu’utaki ‘a e fonua mo muli, ‘o kau au ‘a e ‘initaneti mo e telefoni foki ‘i ha ngaahi ‘aho pea toki fehokotaki.

Ko e pōlotu na’e fakahoko ‘i he efiafi Sāpate 15 ‘o Sanuali, 2023, ‘i he falelotu ‘o e Siasi Metotisi ‘o Lotofale’ia, Mangere – ‘a ia ko e kakato ia ‘a e ta’u ‘e taha. Na’e mapuna ‘a e Mo’ungaafi Hunga Tonga-Hunga Ha’apai pea hake mo e peaukula ‘i he ‘aho Tokonaki 22 ‘o Sanuali, 2022.

Na’e tataki ‘a e pōlotu ni ‘e he Tākanga ‘a e Kau Takilotu Tonga ‘o ‘Aokalani ‘i he fetakinima mo e kōmiti Aotearoa Tonga Relief Committee, pe ko e kōmiti tokoni mei Aotearoa ki Tonga.

Ko e sea ‘o e pōlotu ko e sea pea ia ‘o e tākanga ‘o e kau takilotú, Faifekau Tevita Finau, ‘o e Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa.

Ko e fakaafe fakalangilangi ‘o e pōlotu ni ko ‘Eiki ‘Anaseini Tupouveihola Tuita Fusitu’a.

Na’e ‘i he pōlotu foki ‘a e sea mālōlō ‘o e kōmiti, fakafofonga Leipa ‘o e falealea ‘o Nu’u Sila ko Jenny Lātū Salesa pea mo e sea fo’ou ko e fakafofonga Leipa ‘o e falealea ‘o Nu’u Sila, ko ‘Anahila Kanongata’a-Suisuiki.

Kuo liliu foki ‘a e hingoa ‘ofisiale ‘o e kōmiti ki he Aotearoa Tonga Relief Group Inc, pea na’e fakatāpui ai pe ‘a e kau ma’u lakanga fo’ou ‘o e kōmiti ‘e he Faifekau Sea ‘o e Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa, Siasi Metotisi ‘o Nu’u Sila, Rev. Kalolo Fihaki.

Ko e ongo sekelitali ‘o e kōmiti, ko Dr. Soana Muimuiheata pea mo Simulata Pope.

Na’e ‘i he pōlotu foki ‘a e kau hiva ‘a e potungāue talavou ‘a e Siasi Metotisi Tonga ‘o Northcote, kau hiva ‘a e ‘api ko Lotofale’ia na’a nau tataki, kau hiva ‘a e Siasi ‘o Tonga mo e kau hiva ‘a e fāmili mei he kāinga Mango.

Ko e ongo MC ‘o e pōlotu ko Dr. Muimuiheata mo Pakilau ‘o Aotearoa (Manase Lua).

Na’e ‘i he pōlotu foki ‘a e Konisela ‘o e Pule’anga ‘o Tonga ‘i Nu’u Sila ni (‘api ko ‘Atalanga), Sitāfooti ‘Aho, pule ‘o e Kolosi Kula ‘a Tonga, Sione Taumoefolau, faifekau ki he potungāue Tēkina-‘i-Moana ‘a e Siasi Uēsiliana Tau’atāina ‘o Tonga, Faifekau Sione Fa’ufo’ou Misinale mo Dr. Viliami Tūtone.

Na’e ‘i pōlotu ni foki mo e kau fakafofonga ‘e toko fā mei he kōmiti tokoni ‘a e kominiuti Tonga ‘i he kolomu’a ‘o e fonua ni, Uēlingatoni.

‘Ikai ngata ai ka na’e ‘i ai ‘a Faifekau ‘Ikilifi Pope mo e Tongan Youth Trust. Ko e talāsiti to’utupu ‘eni na’a nau tataki ‘a e ngāue fakamā’opo’opo mo faile kotoa ‘a e ngaahi koloa kuo ‘ofa mai ‘aki ‘e he ngaahi fāmili, ngaahi kautaha, ngaahi potungāue mo e ngaahi matakali kehe, ‘o hangē ko e kau Ha’amoa.

Na’e fakahoko ‘a e lea fakamālō ‘a e faifekau ‘o e Tēkina-‘i-Moana ‘a e Siasi Uēsiliana Tau’atāina ‘o Tonga, Faifekau Sione Misinale ha fakamālō he tokoni ‘a e Vahefonua Tonga ‘o Aotearoa ‘a e Siasi Metotisi mo e Siaola ki he fakatamaki na’e hoko ‘i hotau fonua ko Tonga.

Ko e koniteina ‘e fā ‘a e vahefonua na’e ‘ave ki Tonga. Na’e ‘i foki mo e tokoni ngaahi hina vai ki he ngaahi koniteina ni meia Faifekau Toketā Siosaia Fonua Tu’itahi mo e Siasi United Metotisi ‘o ‘Amelika, California conference.

‘I hono fakamā’opo’opo ‘e he tokoni sekelitali ‘a e kōmiti Aotearoa Tonga Relief Group Inc, Simulata Pope, ko e koniteina ‘e hivangofulu-tupu na’e fakafolau ko e tokoni mei he kominiuti Tonga ‘i heni ki hotau fonuá.

Pea ko e mahu’inga ‘o e ngaahi koloa na’e fakafolau he ‘u koniteina na’e lahi hake ‘i he $13 miliona pa’anga Nu’u Sila.

Na’e ‘i ai foki mo e koniteina ‘e hiva na’e fakafolau ki Tonga mei he kominiuti Tonga ‘o Uēlingatoni.

‘I he lea fakamālō ‘a Faifekau Sione Misinale, na’a ne fakamatala na’e tufa ‘a e Tekina-‘i-Moana ‘i Tongatapu, ‘Atatā, ‘Eua, ‘Eueiki, ‘Otu Motu Ha’apai.

“Na’e ‘ikai taumu’a ‘a e tufa ki he Siasi Uēsiliana pe, ka na’e tufa ki he kakai kotoa pe ‘oku faingata’a’ia,” ko Faifekau Misinale ia.

“Neongo ko e Tekina-‘i-Moana ko e potungāue ‘a e Siasi Uēsiliana Tau’atāina ‘o Tonga, ka ‘oku ‘ikai pule’i kimautolu ‘e ha talāsiti, pe poate pe ha sino makehe ‘o e siasi – ka ko e Konifelenisi pe ‘oku mau taliui ki ai.

“Pea na’a tufa ‘o fakatatau ki he faingata’a’ia ‘a e ngaahi fāmili na’e uesia he peaukula – na’e ‘aonga e ngaahi wheelchair na’a mou ‘ofa mai ‘aki, mo e kulo mo e naunau kai kotoa.

“Ko ho’omou ‘ofa mo ho’omou tokoni na’e ‘aonga kotoa ki he tapa kotoa ‘o Tonga mo e ngaahi ‘Otu Motu na’e uēsia.”

‘I he me’a ‘a e fakafofonga falealea, Jenny Salesa, na’a ne fakamālō ki he kominiuti Tonga ‘i he ‘ofa fonua, ‘ofa fakalotu mo e tuku taimi ke nau lava atu mo ‘enau tokoni ki he feitu’u tānaki’anga e ngaahi ‘ofa – Mt Smart Stadium.

“Ko ho’omou ‘ofa ‘oku hounga ‘aupito pea tokoni mo ’aonga ki he langa hake hotau ki’i fonua ‘ofa’anga ‘i he taimi na’a nau fetaulaki ai mo e faingata’a.

“Ka ko e fakamanatu atu pe ‘oku ‘ikai ko e faka’osi ‘eni e fiema’u ‘etau tokoni ki Tonga he taumaiā ‘e toe ‘osi ‘a e afā, matangi mo e faingata’a fakaenatula.

“Ko hono ‘uhinga ia ‘oku kei fakamo’ui pe ‘a e kōmiti ke tali fatongia ki Tonga ‘i ha faingata’a.”

Na’a ne momoi leva ‘a e ngāue ki he sea fo’ou ‘o e kōmiti, fakafofonga falealea ko ‘Anahila Kanongata’a-Suisuiki.