Siupeli Koula – Taú 50 e Lotu í Ponsonby.

Na’e fakahoko e kātoanga ni he ‘aho Sāpate 13 ‘o ‘Okatopa, fakataha mo e Kātoanga Tukumo’ui ‘a e siasi.

Ko eni ‘a e puipuitu’a nounou ki he fokotu’u e lotu Tonga ‘i Ponsonby.

‘Ihe kamata’anga ‘o e 1970, ‘i he hiki fonua mai ‘a e kakai mei Tonga koe‘uhi ko e sio ki he tu’unga faka-‘ikanomika ‘i Tonga ke tokoni ki he ngaahi famili, ko e komiuniti Tonga na’e nofo movetevete holo pe he ngaahi feitu’u ‘i ‘Aokalani..

Kimu’a pea toki fokotu’u ‘a e ngaahi siasi Tonga ‘i Nu’usila ni, ko e tokolahi na’a nau lotu pe kau ki he ngaahi siasi Metotisi he ngaahi kolo na’a nau nofo ai.

Ko Ponsonby ‘a e feitu’u na’e manakoa ke nofo ai ‘a e kakai Tonga pea ko e siasi Metotisi ‘o Ponsonby na’e faingamalie ke lotu ai ‘a e kakai Tonga na’a mau hiki fonua mai kimu’a he 1970, ko e kakai ko eni ko e kau ngāue faka-pule’anga ‘i Tonga pea nau toki hiki mai ki he fonua ni.

Ko Kautau Lavulo, Sione Paea, Kilifi Heimuli mo Molimea ‘Ilolahia, ko e ni’ihi na’a nau koko ko e ngaahi maama ke tokoni mo fale’i ‘a e kakai Tonga ke nau hū ‘o lotu he ngaahi siasi fakakolo.

Taimi tatau, makatu’unga he movetevete ‘a e nofo na’e fokotu’u ‘a e ngaahi lotu he ngaahi api nofo’anga ke fakahoko ai ‘enau ngaahi lotu he lea faka-Tonga.

Ko e lotu ko e konga ia ‘o e mo’ui e tangata Tonga, na’e ai ‘a e fānau ako na’a nau fakamā’opo’opo pe ma’unga nofo ki ai mo Kilifi Heimuil pea lava ai o fokotu’u ‘a e kau hiva na’a nau hiva he taimi lotu he siasi Metotisi ‘o e ngaahi kolo na’a nau kau ki ai. Na’e hoko ‘a e kau hiva ko ha founga ke toe fakatokanga’i ai ‘a e kau Tonga he ngaahi Siasi Metotisi fakakolo pea kamata langalanga ai ‘a e laumālie ngāue fakataha ‘a e kau Tonga.

‘Ikai ngata pe he kau hiva ka na’e fai mo e tokoni ki he ngāue kehe ‘a e Siasi, hangē ko e vali pe fakama’a ‘a e ngaahi ‘api siasi.

Pea kamata heni ‘a e tokanga mo fale’i ‘ai he faifekau ko Rev. Cliff Keightley (mo Rev. Henry Kitchingman ‘o Papatoetoe) ke kamata pe fakalele ha houa lotu Tonga makehe pea ke ngēue‘aki ‘a e lea faka-Tonga.

Fakatatau ki he fekumi pe fakatotolo na’e fakahoko he faifekau ko Sifa Hingano ‘i he ‘ene talanoa mo Kilifi Heimuli, ko e fuofua taimi na’e fakahoko ai ha malanga ‘i he lea faka-Tonga ‘o makehe mei he kau pālangi, na’e fakahoko he Falaite Pekia ‘o e 1972. Ko e tangata malanga ko Kautau Lavulo, na’e hoko ko e Palesiteni ‘a e Siasi Fakatahataha ‘o e kakai Tonga ‘i Nu’usila ni.

Na’e hoko atu pe ‘a e ngāue mo e fale’i ‘a e faifekau Rev. Henry Kitchingman mei he Wesley Church in Papatoetoa, ‘i he fe’ilongaki mo e Methodist Synod ‘o ‘Aokalani ke fakahoko ‘a e houa lotu he lea faka-Tonga.

‘I he ‘aho 15 ‘o Mē, 1973, na’e fokotu’u ai ‘a e Tongan Methodist Committee ‘o sinoti ‘Aokalani, ke tokoni ki hono tokanga’i ‘a e kāinga Metotisi Tonga pea ko e kau komiti eni:

·        Sister Beverly Taylor

·        Mr John Schaumkel

·        Mr H Santos

·        Rev R. F Clement

·        Mr Molimea ‘Ilolahia

·        Mr F. Fihaki

·        Rev C. J. Keightley

·        Mr Kautau Lavuo

·        Mr W. G Alexander

·        Rev G. Carter

·        Rev. S. Guode

·        Miss L Kupu

·        Dr. S.A Fanamanu

·        Mr S. Tu’iveilangilala

·        Rev, P Taylor

·        Mrs Sela Manupuna

·        Mrs P. Lomu

·        Mr George Kaihau

·        Rev. H Kitchingman

·        Mr and Mrs Sione Paea

Na’e fokotu’u ai pe ko e fuofua malanga hili hono fokotu’u ‘a e komiti Tongan Methodist Committee of the Auckland Synod ko Paula Piliu pea na’e fakahoko ‘a e malanga he ‘aho 20 ‘o Mē, 1973, ki he falelotu Metotisi ‘o Papatoetoe, he Kolmar Road.

Na’e hokohoko atu pe ‘a e malanga fakamēhina ‘a e ngāue‘aki ‘a e ngaahi siasi Metotisi ‘i Epsom , Onehunga, Papatoetoe , Otahuhu. ‘I he ‘aho 2 ‘o Tisema, 1973, na’e fakahoko ai ha malanga ‘i Ponsonby pea ko Faifekau Sione Siketi na’a ne fakahoko ‘a e malanga pea kamata he māhina Fepueli, 1974, ke kau ‘a e siasi Ponsonby he ngaahi fai’agalotu na’e fakahoko ai ‘a e ngaahi malanga he lea faka-Tonga.